12 augustus: Bhutan

Bhutan. Het land waar ik lang naar heb uitgekeken. Het leek me heel bijzonder om zo’n opmerkelijk en lang afgesloten land te kunnen bezoeken en vooral om te zien hoe het dagelijks leven er plaatsvindt, hoe mensen leven, wat ze bezighoudt. En niet te vergeten uiteraard om te ervaren wat Bruto Nationaal Geluk nu eigenlijk is. BNG wordt in Bhutan namelijk officieel gebruikt zoals wij Bruto Nationaal Product gebruiken. De 4 peilers van BNG zijn: independence (voor iedereen), goed bestuur, behoud van cultuur en waarden en behoud van natuur.

En inderdaad: wat een apart land! Wat als eerste opvalt is het geweldige groen, en, omdat het hele land in de Himalaya ligt, alleen maar bergen, voor 70% bebost. Soms lijkt het op de Alpen, sommige valleien worden ook klein Zwitserland genoemd, maar er zijn ook grote verschillen: allereerst leven we hier meestal ver boven de hoogteniveaus van de Alpen: slapen, wandelen (ademnood!) en passen oversteken boven 3000 meter. Ook ligt de boomgrens veel en veel hoger omdat het klimaat subtropisch is en dat maakt dat de bergen er meestal ook heel anders uitzien dan de Alpen. Enorm steile, helemaal groene, gigantische hellingen, die honderden meters omhoog en omlaag gaan. Besneeuwde pieken van meer dan 7000 meter hoog. En alleen af en toe een dorpje, maar op de meeste plaatsen is niets te zien dan groene bergen. We zitten nu in de hoofdstad Timphu, de enige ‘stad’, met 100.000 inwoners (van totale bevolking van 700.000) en geen stoplichten. Kun je dus nagaan hoe klein de andere plaatsjes zijn die we hebben aangedaan.

Qua cultuur is het ook een apart land. Democratie is in 2008 ingevoerd, hoewel de koninklijke familie de touwen overduidelijk nog zeer strak in handen heeft, en het land is sinds die tijd kennelijk enorm snel veranderd. Scholing (oa in Engels) bestaat eigenlijk pas sinds enkele tientallen jaren. Toerisme is inmiddels de 2e inkomstenbron (1 = waterkracht en 3 = landbouw). Er komen een kleine 60.000 toeristen per jaar, de meeste in voor- en najaar (dus we zijn vrijwel overal alleen of zoals in de hoofdstad met een paar andere (groepen)). Al met al is nog steeds 70% van de bevolking boer, en dat willen ze ook graag zo houden (de regering althans). Cultureel is er dus naast de hoofdstad, het Boeddhisme en een paar kleinere dorpen in de buurt van een toeristische highlight eigenlijk alleen het boerenleven te vinden. Dat is uiteraard heel anders dan bij ons; heel veel hele kleine boertjes, in hele mooie, kleurrijke boerderijen, beschilderd met allerlei boeddhistische kleuren en symbolen. Een prachtig gezicht.

Maar het is ook duidelijk dat het land aan het ‘verwestersen’ is. Iedereen van 50 en jonger spreekt engels en er is inmiddels ook al best wat werkloosheid omdat opgeleide jongeren geen boer meer willen worden en naar die ene stad trekken op zoek naar banen (die er niet zijn) en ‘city life’. Niettemin is de snelheid van leven nog steeds relaxt, mensen zijn heel erg trots op hun land, er is best een hoge mate van welvaart, ons lijkt althans iedereen te eten te hebben (terwijl het officieel een derde wereldland is), wordt er ontzettend veel gedaan voor het behoud van natuur en cultuur en de ontwikkeling van zaken die bijdragen aan geluk en we snappen dan ook wel wat de Bhutanezen willen behouden met hun Bruto Nationaal Geluk.

Heel opvallend is ook dat het Boeddhisme hier, veel meer dan in andere Aziatische landen, alles overheerst. Alles draait om rituelen, symbolen (op de boerderijen zie je vooral overal de oversized piemel en verder ook overal swastika’s, bijzondere combi voor ons…), (bij-)geloof, legenden, godsdienstige gebouwen als kloosters, tempels, stupas. Het hele leven van de Bhutanees draait om het geloof. (Wij zijn teveel atheist om het te snappen: als we onze dertigjarige gids na een aantal dagen durven te vragen of hij alle verhalen, zoals dat van de bouw van 108 tempels op 1 dag, ook echt gelooft, zegt hij heel serieus ja.)

We blijken dan ook eigenlijk weinig anders op het programma te hebben staan dan het bezoeken van deze gebouwen (en natuurlijk rondrijden door de bergen). En dat valt eerlijk gezegd toch niet echt mee, Pleun is inmiddels letterlijk in huilen uitgebarsten bij wéér een tempel. Wij snappen het wel. We hebben er veel te veel bezocht, maar we kunnen ook nauwelijks tegen de gids zeggen dat we niet meer willen, want de liefde voor de godsdienst is hier zó enorm. Misschien is het alleen onze gids, maar de verhalen over guru Rinpoche en de ‘man from Tibet who unified our country’ én natuurlijk de 550 levens van Boeddha zelf komen ook ons eerlijk gezegd een beetje de neus uit.

Het hele bijzondere vinden wij kritische westerlingen dat men in Bhutan zelf vindt dat het land 2 systemen heeft: een religieus, Boeddhistisch, en een seculier overheidssysteem. Maar dat laatste zouden wij toch anders noemen, omdat werkelijk alles wat de overheid en het koninklijk huis aangaat onder leidingen van monniken gebeurt en een religieus ritueel is…

Het rondrijden door de bergen is een ervaring apart. Er is eigenlijk maar 1 echte weg in Bhutan en die loopt van oost naar west (en dan nog 2 die naar de grens met India lopen, eigenlijk vooral voor de import). Die ene weg is een in de steile berghellingen uitgekapt hoekje. Hij is heel smal, zodat 2 auto’s elkaar niet overal kunnen passeren, maar alleen op sommige plekken, en hij heeft op de meeste plaatsen geen vangrail of iets wat er op lijkt (en dat dan met hoogtevrees, ik heb maar gewoon geprobeerd niet te kijken). Deze weg wordt momenteel ook nog eens verbreed, zodat er over de volle lengte wegwerkzaamheden zijn, wat de kwaliteit op dit moment nogal onder druk zet, om het netjes te zegen. Wij volgen deze weg van centraal/oost Bhutan (Jakar) naar west (Paro) en door allerlei omstandigheden hebben wij daar uren en zelfs dagen langer over gedaan dan gepland door de reisorganisatie. Je mag hier als toerist niet zelf de weg op of het land in, dus alles is gepland en wordt met gids en chauffeur (dag en nacht) uitgevoerd. Maar ondanks de ‘planning’ duurden ritten soms door de wegwerkzaamheden, die al tijden bezig zijn en nog jaren gaan duren overigens, niet de geplande 6 uur, maar een volle 9 uur. En wij maar achter in dat busje naar buiten zitten kijken…

Het toppunt was echter dat we 2 dagen achter elkaar op vrijwel hetzelfde punt uren hebben staan wachten. De eerste dag moesten we uiteindelijk omdraaien en de al gereden uren maar weer terugrijden naar ons vorige hotel. Want je kunt hier nou eenmaal niet op elke straathoek een ander hotel vinden. De volgende dag zijn we, ondanks mijn verzoek om even te informeren of de weg nu wel open was, gewoon wéér stil gaan staan en hebben we er weer uren gestaan. Waarna we uiteindelijk (na maar weer een heleboel potjes reis-kolonisten van Catan, Daan!) dan toch door mochten. We voelen ons best verwende toeristen als we erover klagen (maar toch heerlijk tegen elkaar aan klagen met andere toeristen, iedereen baalt ervan), maar aan de andere kant vinden we ook dat het echt niet klopt: uiteraard leg je je als toeristen neer bij onvoorziene omstandigheden en pas je je aan. Maar in dit geval zijn we uiteraard geen backpackers. De reizen naar Bhutan zijn kort en dat is vooral omdat het echt extreem duur is om hier rond te reizen. We hebben uitgerekend dat wij hier per dag een jaarsalaris van een security officer moeten betalen. En als een land dat soort bedragen durft te vragen aan bezoekers dan horen de faciliteiten gewoon op orde te zijn.

Al met al vinden we het een voorrecht om hier geweest te zijn, om iets te hebben kunnen ervaren van de samenleving hier, wat echt een hele bijzondere is. Maar het was ook een intensieve week en we zijn opgelucht dat we vandaag lekker naar Thailand vliegen (zonder bomaanslagen hopelijk) en nog een weekje op het strand mogen!

Als we eerlijk zijn vinden we dat 8 weken perfect was geweest. De reisvermoeidheid begint toe te slaan. Niet alleen de kinderen krijgen moeite met de ‘onmisbare’ bezienswaardigheden, maar wij ook, en dat is niet de manier waarop je door een land moet reizen. We gaan dan ook een heerlijk weekje niksen, hebben we beloofd, en uiteraard de 16e uitgebreid de verjaardag vieren van ons kleine stiertje!

PS Ik ga proberen nog even wat vlogjes te plaatsen, want die hebben we afgelopen week best veel gemaakt, maar die wifi he…?